Иҳлоснинг ҳақийқати Аллоҳ таолодан бошқа барча нарсадан халос бўлмоқ — қутулмоқдир.
Ихлос амални, гап-сўзни ва ибодатни уларга хиралик етказадиган риё, алдамчилик, ёлғон каби нарсалардан тозалашдир. Амалдаги ихлос унга хақ сўраш у ёқда турсин, уни биров билмайдиган тарзда қилишдир. Қўлидан келганича амални адо қилиб, ортидан хижолат бўлишдир.
Уламолар тоатдаги ихлос риёни тарк қилишдан иборат эканини бир овоздан таъкидлаганлар.
Фузайл ибн Иёз раҳматуллоҳи алайҳи:
«Одамлар учун амални тарк қилиш риёдир. Улар учун амал қилиш ширкдир. Ихлос ушбу икки нарсани тарк килишдир», деган.
Қилинадиган амаллар ниятга қараб бўлади. Риё учун бўлган амал эгаси мухлис бўла олмайди. Аллоҳ таолога қурбат ҳосил қилиш ниятида қилинган амалнинг эгаси мухлис бўлади.
Бандадан содир бўладиган ихлос тўрт қисмга тақсимланади:
- Гап — сўздаги ихлос.
- Иш — амалдаги ихлос.
- Тоат — ибодатдаги ихлос.
- Ҳол — қалбдаги ихлос.
Ихлос тасаввур ёки хаёл эмас, балки амалдир. Шунинг учун, у давомли, тўлиқ, илм асосида ва даражама-даража бўлиши керак.
Ихлос билан содиқлик орасида фарқ бор. Содиқлик аслдир- Ихлос фаръдир. Ихлос амални бошлагандан кейин бўлади. Содиқлик ниятда, иш бошланишидан олдин бўлади.
Ихлоснинг кўринишларидан:
1. Тавҳидда ихлос қилиш.
2. Ниятда ва қасдда ихлос қилиш.
3. Намоз, сажда, рўза, Рамазон бедорлиги, Лайлатул қадр бедорлиги, масжидларга муҳаббат, закот, садақа, ҳаж, умра, тавба, зикр, истиғфор, дуо, Қуръони Карим қироати ва бошқа қурбатларда ихлос қилиш.
4. Барча гап-сўзларда ихлос қилиш.
5. Содиқлик, сабр, зухд, тавозуъ каби карамли ахлокларда ихлос қилиш.
6. Аллоҳ таолога таваккул қилишда ихлос қилиш.
7. Барча ишларда ихлос қилиш.
Шайх Муҳаммад Содиқ Муҳаммад Юсуф роҳматуллоҳи алайҳини
«Суннит ақидалар» китобдан